|
|
|
|
|
Stowarzyszenie Przyjaciół i Sympatyków Ekologii
Flora miasta, określana potocznie jako zieleń miejska, pełni na terenach zurbanizowanych wiele ważnych funkcji. Z jednej strony jest elementem antropogenicznego środowiska miasta, z drugiej zaś strony ma swój udział w tworzeniu specyficznych siedlisk rozmaitych gatunków roślin i zwierząt, zastępujących im siedliska naturalne. Pomijając kwestie przyrodnicze, zieleń miejska z punktu widzenia mieszkańców miast posiada szereg zalet. Przykładowo pochłania znaczne ilości gazowych i pyłowych zanieczyszczeń atmosfery, reguluje temperaturę i wilgotność powietrza, redukuje hałas, w końcu poprawia estetykę miast. Można stwierdzić, że zieleń miejska poprawia warunki życia człowieka panujące w miastach.
Szata roślinna miast może kształtować się spontanicznie – na skutek naturalnej sukcesji – lub tez może być świadomie kreowana przez człowieka, zazwyczaj w celu wykorzystania dobroczynnych funkcji zieleni opisanych powyżej. Na skutek tej dwutorowości rozwoju szaty roślinnej miasta, wraz ze specyficznymi warunkami abiotycznymi w nim panującymi, flora miejska może być niezwykle ciekawym obiektem badań botanicznych i ekologicznych. Obszar miasta stał się obiektem takich badań później niż środowiska naturalne, półnaturalne czy inne niż miasto układy synantropijne. Pierwsze systematyczne badania florystyczne miały miejsce mniej więcej w połowie XX wieku, a krajem pionierskim w tej dziedzinie były Niemcy. Powodem, dla którego rozpoczęto badanie flory miejskiej, było poznanie biotopów i składu gatunkowego terenów zurbanizowanych w celu wykorzystania tej wiedzy w kształtowaniu krajobrazów miejskich. Współcześnie jest to nadal jeden z najważniejszych celów badań nad florą miast, choć na pewno nie jedyny.
Stan wiedzy na temat flory polskich miast jest niepełny, choć cały czas pojawiają się nowe publikacje dotyczące badań florystycznych. Dobrze poznana jest flora niektórych dużych miast – Warszawy (Sudnik-Wójcikowska 1987), Łodzi (Witosławski 1993), Poznania (Jackowiak 1993) i Płocka (Warcholińska, Adamczewska, Janowska 2001) – oraz kilku mniejszych – Jaworzna (Tokarska-Guzik 1991), Łęczycy (Warcholińska, Siciński, Mochnacky 2001) i Brodnicy (Juśkiewicz-Swaczyna, Endler 2003). Do prac na temat składu gatunkowego miast można też zaliczyć opracowanie „Rośliny naczyniowe Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego” (Sendek 1984), gdyż badany teren charakteryzuje się wysokim stopniem urbanizacji. Oprócz opracowań bezpośrednio odnoszących się do flory obszaru miasta w rozumieniu terenu o znacznym stopniu zabudowy, istnieje szereg prac na temat flory obszarów o mniejszym lub znikomym stopniu zabudowy, ale znajdujących się w administracyjnych granicach miast. Wymienić tu można choćby publikacje dotyczące rezerwatów znajdujących się w granicach Katowic: „Las Murckowski” (Rostański, Tokarska-Guzik 1994) i „Ochojec” (Rostański, Tokarska-Guzik 1995), a także zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Park w Reptach i dolina rzeki Dramy” w Tarnowskich Górach (Celiński, Włoch 1998). Podobne opracowanie wykonano dla fragmentu doliny rzeki Kłodnicy na pograniczu Katowic i Gliwic (Cabała, Greń 2002). Nie mniej jednak tematem niniejszego referatu są badania nad florą miasta w znaczeniu obszaru silnie przekształconego przez gęstą zabudowę. Reasumując rozważania na temat stanu wiedzy o florach miast polskich – wiedza ta jest jeszcze mocno niepełna i wymaga dalszych badań zarówno w miastach jeszcze nie badanych, jak i w miastach dla których wykonano analizy flory po to, by zbadać jak zmienia się jej skład i jaki jest związek tych zmian z przykładowo inwazjami gatunków obcych.
Kierunki badań nad florą miast są związane z celami poznawczymi nauki, ale także z celami utylitarnymi. Wiele badań jest ukierunkowanych na wykorzystanie ich wyników przy kształtowaniu środowiska miejskiego i poprawie warunków życia człowieka panujących na terenach zurbanizowanych. Kierunki współczesnych badań są następujące:
• zależności pomiędzy siedliskiem a grupą taksonomiczną czy konkretnym gatunkiem,
• częstość występowania poszczególnych gatunków na różnych typów siedlisk,
• stopień rozpowszechnienia taksonów,
• przynależność taksonów do grup geograficzno-historycznych,
• udział form życiowych,
• zasoby każdego z gatunków,
• stan zdrowotny poszczególnych gatunków i ich narażenie na zanieczyszczenia miejskie.
Wyniki badań nad florą miast są najczęściej przedstawiane w postaci list florystycznych, różnego rodzaju tabel i wykresów.
Literatura:
1. Cabała S., Greń Cz., 2002: Szata roślinna doliny Kłodnicy i terenów przyległych w warunkach silnej antropopresji – stan obecny. Część I. Analiza flory [w:] Acta Biologica Silesiana, t.36(53), wyd. UŚ, Katowice.
2. Celiński F., Włoch W., 1998: Projektowany Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy „Ostoje leśne w Starych Reptach”, wyd. Urząd Miejski w Tarnowskich Górach i Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, Tarnowskie Góry.
3. Dmuchowski W., Badurek M., 2001: Stan zieleni przyulicznej w Warszawie na podstawie wieloletnich obserwacji i doświadczeń Ogrodu Botanicznego – CZRB PAN [w:] Zieleń Warszawy. Problemy i nadzieje, wyd. Ogród Botaniczny – Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej Polskiej Akademii Nauk, Warszawa-Powsin.
4. Juśkiewicz-Swaczyna B., Endler Z., 2003: Flora synantropijna Brodnicy, wyd. Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn.
5. Rostański A., Tokarska-Guzik B., 1994: Waloryzacja przyrodnicza rezerwatu „Las Murckowski” w Katowicach. Skład i analiza flory naczyniowej [w:] Kształtowanie środowiska geograficznego i ochrona przyrody na obszarach uprzemysłowionych i zurbanizowanych nr 15, wyd. WBiOŚ i WNoZ UŚ, Katowice-Sosnowiec.
6. Rostański A., Tokarska-Guzik B., 1995: Waloryzacja przyrodnicza rezerwatu florystycznego „Ochojec” w Katowicach. Skład i analiza flory naczyniowej [w:] Kształtowanie środowiska geograficznego i ochrona przyrody na obszarach uprzemysłowionych i zurbanizowanych nr 16, wyd. WBiOŚ i WNoZ UŚ, Katowice-Sosnowiec.
7. Sendek A., 1984: Rośliny naczyniowe Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, wyd. PWN, Warszawa-Wrocław.
Michał Gwóźdź